Govoreći o identitetu sandžačkih Bošnjaka sa aspekta muzike, pijanistkinja iz Novog Pazara Naka Nikšić podsetila je da kultura ne poznaje granice i ne trpi omeđivanje, te da na kulturnoj mapi Evrope postoje brojni kulturni entiteti sa zajedničkim kulturnim nasleđem, a da je Sandžak jedna od takvih regija.
„Osmanlijsko carstvo se na ovim prostorima zadržalo do 1912. godine, pa je njihov uticaj najdominantniji i bez obzira na nacionalnu pripadnost muzičko nasleđe je uglavnom zajedničko. Na veseljima, teferičima, svadbama, džumbusima pevale su se pesme o radu i one sa ljubavnom tematikom koje su bile zajedničke“, navela je Nikšić.
Ona je dodala da su zajednički bili instrumenti, kao što su gusle, različite vrste piskova, burije odnosno borje, različite svirale, frule, gajde, goč, te da su i igre bile zajedničke, a da su se samo razlikovale po nazivima.
Istakla je da uprkos tome ipak postoji različitost, koja se ogleda kroz elemente inicirane istorijskim događajima i ličnostima, kada su nastale pesme koje oslikavaju kulturni identitet Bošnjaka.
„Različiti istorijski događaji, burni 19. i 20. vek ostavili su trag na muzičko stvaralaštvo stanovništva. U domenu lirskog stvaralaštva prvi uticaj izvršen je u periodu rusko-turskog rata 1877. godine. Vojskovođa koji je predvodio osmanlijske vojnike bio je Gazi Osman paša i brojni Bošnjaci, učesnici bitaka su po porvatku sa ratišta opevali ili prepevali neku pesmu. Tako je nastala pesma ‘Zaplakala šećer Đula’, koja se nalazi u nekoliko varijanti u muzikološkim zbirkama“, naglasila je Nikšić na tribini.
Među značajne istorijske događaje s kraja 19. veka koji su ostavili traga na muzičku tradiciju pomenula je i Berlinski kongres i šest pesama o muftiji Šemsi Kadiću, bitku na Nokšiću kod Gusinja, kada je nastala pesma „Knjigu pišu gusinjske đevojke“, kao i period s početka 20. veka kada je nastalo 12 pesama o đurumlijama.
Kao specifičnost u pogledu instrumenta navela je saz, ćefteliju, pirinče, a igre skeja, a la turka i vihor.
Osim muzičke tradicije kulturni identitet čini i muzičko stvaralaštvo, napominje Nikšić ističući da Bošnjaci nemaju mnogo kompozitora kojima bi mogli da se pohvale, izuzev Redža Murića i Sulejmana Ćatovića.
Analizirajući rad kulturnih institucija, Nikšić je istakla da im nedostaje istraživački rad i aktivnosti u domenu neformalnog obrazovanja, kako bi se očuvala i prenela muzička tradicija i nemalterijalno kulturno nasleđe na mlađe generacije.
„Nismo izgradili mehanizme da nematerijalno kulturno nasleđe prenesmo na mlađe generacije. Poražavajući su rezultati analize rada institucija, jer ni jedan muzej u sandžačkim opštinama nije nikada organizovao ni jedno istraživanje, dokumentovanje, registrovanje u Registar nematerijalne kulture, niti postoji bilo kakvog elementa nematerijalnog kulturnog nasleđa iz oblasti tradicionalne muzike kada su u pitanju sandžački Bošnjaci. Svetla tačka su kulturno umetnička društva koja baštine sandžački melos“, zaključila je novopazarska pijanistikinja sa višegodišnjim istraživačkim iskustvom u oblasti muzičkog kulturnog nasleđa Bošnjaka.
Poručila je da na ovom planu treba više raditi i u domenu formalnog obrazovanja.
O kulturnom identitetu Bošnjaka na tribini je govorio organizator i realizator brojnih kulturnih manifestacija i nekadašnji direktor Festivala „Sandžačke sevdalinke“ Zaim Hadžisalihović, koji je istakao da je sevdalinka međunarodno priznata umetnička vrednost Bošnjaka, koju i drugi prisvajaju.
On je upozorio da je kulturološki i identitentski smisao Bošnjaka doveden u pitanje vlastitim nedelovanjem, poručujući da bez kulturnog, nema ni nacionalnog identiteta.
„Nije me strah za sevdalinku, jer je ona našla svoje mesto u svetskoj i evropskoj riznici kulture, kao kulturno ostvarenje Bošnjaka. Problem je što smo mi kao narod dovedeni u situaciju da nemamo elitu kao jednu zajednicu, iako imamo dosta elitnih ljudi. Na nama je da probudimo elitne ljude da se oni oslobode stega koje nad njima vladaju od strane ekonomskih i političkih centara moći, kako bismo mogli jasno da trasiramo put kulturnog identiteta, bez kojeg nema ni nacionalnog identiteta“, istakao je Hadžisalihović.
Na istorijat datuma koji se obeležava kao Dan Sandžaka na tribini je podsetila urednica za dečiji program i tradiciju u Kulturnom centru Novi Pazar Hasna Ziljkić.
Ovu tribinu organizovali su Kulturni centar i Kulturno umetničko društvo mladih povodom Dana Sandžaka, a u sklopu manifestacije „Balkanski folklor bez granica 2024.“.
Ranije danas održana je radionica sandžačkih narodnih igara, a manifestacija je večeras zatvorena koncertom narodnih igara, uz učešće ansambala iz Bugarske, Crne Gore, Bosne i Hercegovine, Kraljeva i Novog Pazara.
S. Ljajić
