Aerozagađenje, prema riječima ljekara, stručnjaka i ekoloških aktivista, spada u najštetniji tip zagađenja životne okoline zbog evidentnog i direktnog uticaja na ono što je svim građanima prioritet, a to je zdravlje.
Svi oni prepoznaju problem individualnih ložišta kao ključnog zagađivača, ali i nesavjesne građane i proizvođače koji koriste nepredviđene materijale za ogrev.
Grad Novi Pazar izradio je Plan kvaliteta vazduha za narednih 10 godina u kojem su, između ostalog, analize i predviđeni strateški ciljevi za poboljšanje kvaliteta vazduha.
Gradska uprava u Novom Pazaru, centar grada
Jedan od predviđenih ciljeva ovog dokumenta, kako za Free media govore predstavnici Odeljenja za zaštitu životne sredine, je i izrada digitalnog katastra individualnih ložišta.
Nejra Mujović Župljanin iz Građanske inicijative “Za zdrav Novi Pazar“ podsjeća javnost na poražavajuće podatake iz statistika i istraživanja koji ukazuju na veliki broj različitih oboljenja povezanih sa aerozagađenjem.
Ona je podsjetila na istraživanje koje je sprovela Nataša Gligorijević iz “Eko bloka” za period od 2020. do 2023. godine. Statistike su, prema njenim riječima, pokazale da svaka četvrta osoba u Novom Pazaru oboli pod uticajem aerozagađenja, a da u te bolesti spadaju kancer na plućima, kardiovaskularna oboljenja i mnoga druga.
“Godišnje umire 224 stanovnika Novog Pazara od aerozagađenja i to su zastrašujući podaci”, kaže Župljanin, pozivajući se na pomenute statistike.
Od 2020. godine u Novom Pazaru postoji automatska stanica za monitoring zagađenja, a od tada Agencija za zaštitu životne sredine svakodnevno mjeri kvalitet vazduha.
Ona ističe da postoji određeni broj dana u godini kada se izmjerena prekoračenja u vrijednostima zagađenog vazduha mogu tolerisati, ali da taj broj dana, predviđen za čitavu godinu, u Novom Pazaru imamo već u prvim mjesecima grejne sezone.
“Postoje dozvoljena njihova prekoračenja, a to je 36 dana u godini. Međutim, mi već u prva dva mjeseca kada počne grejna sezona ‘probijemo’ tih 36 dana, a grejna sezona traje pet do šest mjeseci“, upozorava Župljanin.
Individualna ložišta, glavni uzrok problema
Obaveze, posao, škola, savremeni stil života diktiraju izlaganje smogu i štetnim gasovima koji neminovno dopiru do respiratornih organa svih nas.
Grafički prikaz merenja kvaliteta vazduha u Novom Pazaru
Oni koji se bave ovom temom navode brojne faktore koji doprinose aerozagađenju, poput gustog saobraćaja, nedovoljne brige institucija, zbijenih naselja i specifičnog geografskog položaja grada, ali su mnogi, sa kojima je razgovarala ekipa Free media, prepoznali individualna ložišta kao glavni uzrok nekvalitetnog vazduha u ovom gradu.
Odmah uz njih su i neodgovorni lokalni proizvođači odjevnih predmeta koji otpad koriste kao gorivo u ložištima.
“Problem individualnih ložišta bi mogao da se riješi. Nemaju svi ljudi novca da pređu na malo bolje izvore grijanja, zato vjerujem da bi možda grad mogao subvencijama i pomoći da pomogne ljudima da se priključe na određenu mrežu. Toplana jeste prešla na biomasu, ali potrebno je pomoći i pojedincima“, kaže Župljanin.
Zbog svega ovoga nju ne iznenađuju informacije da je veoma često Novi Pazar prepoznat kao jedan od najzagađenijih gradova u Evropi. Primjećuje da građani, ali i nadležni, vrlo često nisu svjesni ozbiljnosti situacije u kojoj se nalaze Novopazarci.
Nejra Mujović Župljanin, Za zdrav Novi Pazar
“Prema svim tim statistikama i prema svim istraživanjima koja su sprovedena, mi jesmo među najzagađenijim gradovima u Evropi. Mi smo u kotlini u kojoj se smog zadržava. Vjerujem da ljudi apsolutno nisu svjesni koliki problem sa vazduhom imamo“, rekla je ona.
Dodaje da u razgovoru sa građanima saznaje da im djeca imaju probleme sa kašljanjem, koji se ne rješava uprkos dobrim laboratorijskim rezultatima.
Akcije pošumljavanja, jedan vid borbe za zdravlje
Župljanin smatra da je jedan od zadataka organizacije “Za zdrav Novi Pazar“ da konstantno upozorava na uznemirujuće podatke.
“Mi se trudimo da objavljivanjem tih podataka upozorimo građane na zagađenje vazduha, ali smo se trudili i da različitim akcijama poboljšamo kvalitet vazduha, kao što su, na primjer, akcije pošumljavanja jednog dijela Paričkog brda i jednog dijela na Rogozni“, kaže ona.
Ističe da su to neki od načina da osvijeste ljude kako bi znali koje su to sve posljedice aerozagađenja i da barem u tim momentima, kada je vazduh najzagađeniji ne izlaze vani.
Razlike u trenutnim i prekoračenjima na dnevnom nivou
Specijalista higijene u Zavodu za javno zdravlje Novi Pazar Selma Bihorac kaže da od trenutka kada je automatska stanica u Novom Pazaru počela da bilježi kvalitet vazduha, grad svake godine ima oko 150 dana sa prekoračenim vrijednostima na dnevnom nivou, što je daleko više od dozvoljenog po pravilnicima.
“Mi imamo satne i dvadesetčetvoročasovne vrijednosti. Imamo pet parametara koji se posmatraju. Recimo, u prethodnih 30 dana (od 29. septembra do 29. oktobra) imamo uvid da je 21 dan bilo prekoračenja, velikog prisustva PM10 i PM2,5 čestica u vazduhu“, kaže Bihorac.
Ističe da su obično u većem procentu uzrok zagađenja PM2,5 čestice.
“To su lebdeće čestice koje se veoma dugo zadržavaju u vazduhu i mogu da ostanu prisutne nekoliko sedmica ili mjeseci, pogotovo ako se nalazite u kotlini kao što je Novi Pazar”, kaže ona.
Objašnjava da postoje brojni faktori koji otežavaju borbu za zdravu životnu sredinu.
“Ništa nam ne ide na ruku kada je u pitanju aerozagađenje, ni geografija, ni broj stanovnika, ni gusta naseljenost, ali ipak tokom ljeta vidimo da nema zagađenja vazduha. Zašto? Čim počne grejna sezona imamo problem sa zagađenim vazduhom”, kaže ona.
Ukazuje da su posljedice po zdravlje brojne.
“Najviše trpi respiratorni sistem. Ove najsitnije čestice dopru do najsitnijih dijelova u plućima, a ove malo veće izbacimo kihanjem i kašljanjem. Zbog toga nam je veoma važno da svim građanima skrenemo pažnju da kada vide da je vazduh zagađen, onda on sigurno jeste, jer je u osnovi bezbojan“, pojašnjava Bihorac.
Viroze i aerozagađenje napadaju istovremeno
Ova doktorka kaže da je jedan od problema pri samoj analizi podataka to što se u istom periodu kada dođe do zagađenja događaju i povećane virusne infekcije, pa je teško razlučiti šta je tačan uzrok respiratornih problema.
Selma Bihorac, Zavod za javno zdravlje
“U zimskim danima smo takođe izloženi velikom broju virusa, pogotovo respiratornim virusnim infekcijama. Prosto je teško dati savjet. Ne možete zatvoriti ljude. Potrebno je da znaju da u večernjim satima počinje najveća koncentracija tih loših čestica — od 18 i 19 časova njihova koncentracija je znatno povećana. Ono što ljudi moraju da obave, najbolje je da to rade u ranim jutarnjim satima”, dodaje Bihorac.
Zavod za javno zdravlje u Novom Pazaru učestvovao je u izradi Plana kvaliteta vazduha koji je donio Grad Novi Pazara. Ona vjeruje da će Plan donijeti rezultate i da građani trebaju biti optimistični kada je njegova realizacija u pitanju.
Zavod za javno zdravlje u Novom Pazaru
Plan i strategija za borbu protiv zagađenja za narednih 10 godina
Načelnik Odeljenja za zaštitu životne sredine Gradske uprave u Novom Pazaru Ivan Milanović kaže da Grad već sada radi na poboljšanju kvaliteta vazduha, te da se i proteklih godina radilo na projektima zamjene ložišta, odnosno energenata u osnovnim i srednjim školama, javnim ustanovama, zatim njihovom priključenju na toplovod, odnosno toplanu.
“Jedna od najvažnijih mjera jeste bila izmještanje Gradske toplane iz centra grada u industrijsku zonu i njen prelazak sa mazuta na drvnu sečku odnosno naftni gas“, kaže Milanović.
Navodi da je Grad svake godine učestvovao na konkursima Ministarstva energetike ili Ministarstva životne sredine, u okviru kojih je određeni broj domaćinstava zamijenio ložišta na čvrsta goriva kotlovima na pelet.
“U jednom trenutku shvatili smo da sve te mjere moraju biti sprovedene kroz neki plan, pa smo krajem. 2023. godine, donijeli odluku da Grad donese jedan strateški dokument, a to je Plan kvaliteta vazduha za grad Novi Pazar za narednih 10 godina“, kaže on.
Dodaje da dokument ima višestruku ulogu u rješavanju problema zagađenja, jer analizira kvalitet vazduha, periode u kojima dolazi do zagađenja, uzroke zagađenja i sve uslove koji utiču na to da njgeov kvalitet bude u određenoj normi.
“Ono što je najvažnije propisuje ciljeve i mjere koje bi u narednih 10 godina dovele do smanjenja zagađenja vazduha, odnosno do toga da kvalitet vazduha u gradu bude bolji. Taj plan je oslat Ministarstvu za zaštitu životne sredine, koje je nadležno da da svoje mišljenje i saglasnost“, pojašnjava Milanović.
On kaže da dokument sadrži specifične ciljeve koji bi trebali dovesti do poboljšanja kvaliteta vazduha.
Ivan Milanović, načelnik Odeljenja za zaštitu životne sredine
“Jedan od glavnih specifičnih ciljeva jeste smanjenje zagađenja iz individualnih ložišta, iz ložišta javnih ustanova i svih postrojenja koja proizvode toplotnu energiju. Ovaj cilj sadrži osam mjera koje treba da dovedu do njegovog ostvarenja. Jedan od ciljeva tiče se i saobraćaja u gradu, kao jednog od faktora koji utiče na kvalitet vazduha, te njegovog regulisanja na način da što manje zagađuje“, kaže Milanović.
Kao mjere poboljšanja navodi i ozelenjavanje javnih površina, pošumljavanje, kao i digitalnu bazu ložišta. Milanović kaže da je taj projekat i pipremnoj fazi i da tek predstoji njegova realizacija.
Tekst i video izjave sagovornika urađene su u okviru projekta “Put ka zdravijem okruženju“ koji realizuje Free media, a sufinansiran je iz budžeta Ministarstva informisanja i telekomunikacija za 2025. godinu.
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
